Ballkani po shpërbëhet

Shkruan: Daniel Serwer

Në Bosnje dhe Hercegovinë, anëtari serb i presidencës shtetërore Milorad Dodik ka konfirmuar synimin e tij për të shpallur pavarësinë. Nominalisht, ai synon integrimin në Serbi. Problemi i tij aktual është se drejtësia shtetërore nuk do ta lejojë atë të shpronësojë tokën publike në Republika Srpska (RS) që i nevojitet si kolateral për kreditë që ai planifikon të rifinancojë nga Rusia dhe burime të tjera të dyshimta këtë verë.

Megjithatë, ky eventualitet nuk duhet të largojë nga objektivi kryesor. Dodik ka kohë që ka kërkuar t’i shmanget kontrollit të shtetit dhe komunitetit ndërkombëtar. Vjedhja e tij e burimeve të RS dhe keqpërdorimi i fondeve të siguruara nga Rusia e bëjnë atë të pambrojtur ndaj ndjekjes penale. Dodik duhet të lirohet nga Bosnja dhe të gjejë një shtëpi ku nuk rrezikon arrestimin. Nuk ka gjasa që Serbia të hapë dyert e saj sepse kjo do të zemëronte shumë Brukselin dhe Uashingtonin. Por Dodik do të jetë i lumtur me një RS të pavarur.

Edhe në Kosovë

Në Kosovë gjendja ka vazhduar të përkeqësohet. Presidenti serb Vuçiq ka dëshmuar në dy mënyra se i kontrollon serbët në veri të lumit Ibër. Së pari, zgjedhjet e së dielës ishin paqësore. Kjo nuk do të ishte e mundur pa urdhrin e tij. Merreni si konfirmim që Beogradi historikisht ka urdhëruar të gjitha trazirat atje. Së dyti, shumica dërrmuese e serbëve nuk votuan. Këtë e ka urdhëruar edhe Vuçiq. Qytetarët që votuan zgjodhën katër shqiptarë për kryetarë komunash në komunat me shumicë serbe. Vuçiq dhe kryeministrja e tij reaguan me zemërimin e nacionalistëve etnikë, të zemëruar që pakica kishte përcaktuar rezultatin e zgjedhjeve për shkak të bojkotit që ata urdhëruan.

Nuk do të doja të isha një nga ata kryetar komune. As zyrtarët lokalë serbë dhe as shumica e popullsisë nuk do t’i mbështesin ata. Zemërimi i Vuçiqit ka për qëllim të maskojë faktin se ai do të vazhdojë të qeverisë de facto katër komunitetet veriore, me shumicë serbe nga Beogradi, duke përdorur rrjetin e tij të oficerëve të sigurimit dhe kriminelëve të organizuar. Prishtina do ta ketë të vështirë të arrijë diçka atje.

Mali i Zi tashmë ka rënë

Vuçiq tashmë ka marrë Malin e Zi. Ai ka përdorur mjete të zgjuara hibride me mbështetjen ruse për të zgjedhur një president të ri. Jakov Milatoviq pretendon se është pro BE-së, por është më shumë se i dhënë pas Serbisë. Kisha Serbe, partitë politike pro-serbe dhe një mobilizim populist kundër korrupsionit e kanë rrëzuar Milo Gjukanoviqin nga detyra. Ai ka qenë në pushtet për shumicën e tre dekadave të fundit, duke qeverisur me mbështetjen e grupeve të pakicave etnike. Në zgjedhjet e ardhshme parlamentare të 11 qershorit, Milatoviq do të fitojë një shumicë pro-serbe dhe kundër pakicës në parlament.

Mali i Zi është anëtar i NATO-s. Serbia pretendon statusin ushtarakisht “neutral”. Kjo duhet të jetë e mjaftueshme për të parandaluar një aneksim, por gjithashtu e dobëson aleancën duke sjellë në mesin e saj një tjetër spoiler si Hungaria.

Jo rastësisht

Nuk është rastësi që në të njëjtën kohë po bëhen përpjekje në tre shtete për të hequr serbët nga qeveria jo-serbe. Presidenti Vuçiq aspiron “botën serbe”, d.m.th. një shtet për të gjithë serbët, i cili përfshin edhe territor në vendet fqinje. Kjo është “Serbia e Madhe”, qëllimi i Millosheviqit, me një emër tjetër. Në Bosnje ai thjesht duhet të lejojë Dodik të bëjë gjënë e tij. Në Kosovë ai është duke shfrytëzuar hezitimin e kryeministrit Kurti për të filluar negociatat për një mekanizëm “vetëqeverisës” për serbët në Kosovë. Në Mal të Zi zgjedhjet sollën atë që donte Vuçiq.

Derisa amerikanët dhe evropianët vazhdojnë të deklarojnë se Serbia po shkon drejt Perëndimit, në realitet Vuçiq më në fund e ka kthyer vendin e tij drejt Lindjes. Që “bota serbe” të bëhet realitet, Beogradi duhet të shpresojë në një fitore ruse në Ukrainë. Kjo do të krijonte precedentin e nevojave të Vuçiqit për aneksimin e pjesëve të Kosovës dhe Bosnjës. Ai gjithashtu do të ketë nevojë që Kina të sigurojë fondet e nevojshme për Serbinë e Madhe. Ai nuk ka nevojë të aneksojë Malin e Zi – ai vetëm duhet të rimartohet për të rivendosur bashkimin shtetëror të Serbisë dhe Malit të Zi që ekzistonte në 2003-2006. Ose mund të bashkëjetojë me shumë marrëveshje dypalëshe që janë në prag të shkrirjes.

Amerikanët dhe evropianët të butë

Vuçiq e di se amerikanët dhe evropianët nuk do të pranojnë de jure Serbinë e Madhe. Por ai shpreson se ata do të mësojnë të jetojnë de facto me një Serbi të Madhe. Ata nga ana e tyre janë treguar të butë. Uashingtoni është përpjekur të injorojë Dodikun dhe të qetësojë Vuçiqin. Diplomatët amerikanë mbështesin me forcë Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, të cilën ai e sheh si një instrument për “vetëqeverisjen” serbe. Amerikanët gjithashtu kanë ringjallur bashkëpunimin ushtarak dhe kanë siguruar një sasi të madhe fondesh përmes bankave multilaterale evropiane të zhvillimit. Ankesat për korrupsionin në Serbi janë të pakta. Ky qetësim nuk ka dhënë ndonjë rezultat pozitiv.

Ndarjet i pengojnë evropianët. Kryeministri hungarez Orban vepron si mbrojtës i Vuçiqit dhe Dodikut, duke parandaluar sanksionet ndaj të dyve. Franca dhe Holanda kanë vënë frena në perspektivat e zgjerimit për Maqedoninë, Shqipërinë dhe Bosnjën. Kjo gjithashtu zvogëlon atraktivitetin e BE-së në Serbi dhe Mal të Zi. Pesë vendet anëtare të BE-së që nuk e kanë njohur Kosovën po pengojnë çdo konsensus të vërtetë në favor të saj, edhe në votimin relativisht të pakontestueshëm të Këshillit të Evropës të kësaj jave për procesin e pranimit të Prishtinës.

Një ndryshim i drejtimit është i nevojshëm

SHBA dhe BE po dështojnë në Ballkan. Ata duhet të ndryshoni drejtimin. Analiza e tyre bazë është e gabuar. Ata mbështetën te Serbia, si shteti kyç në rajon, për të siguruar stabilitet në bashkëpunim me Kroacinë dhe Shqipërinë. Por Serbia është një fuqi revizioniste. Ajo dëshiron të qeverisë të gjithë serbët në rajon. Kroacia dhe Shqipëria kanë ambicie më të ulëta, por ato shkojnë në të njëjtin drejtim: duan të kontrollojnë bashkatdhetarët e tyre në Bosnjën dhe Kosovën fqinje.

Uashingtoni dhe Brukseli kanë nevojë për një qasje shumë më të fuqishme, të bashkuar dhe parimore. Kjo do të mbështeste të drejtat e çdo qytetari, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. Ajo do të kundërshtonte nacionalizmin etnik aty ku abuzon me pakicat. Do të forconte sovranitetin dhe integritetin territorial të të gjitha shteteve në rajon. Dhe ajo do të mirëpriste vetëm ata në Perëndim që tregojnë solidaritet të vërtetë me Perëndimin.